قیچک ساز محلی بلوچستان

به نظر می رسد این ساز را می توان از خانواده رباب دانست، به عبارت دیگر رباب مقدمه ساخت قیچک است. این ساز در اکثر مناطق ایران به ویژه در جنوب سیستان و بلوچستان نواخته می شود و از قدیمی ترین سازهایی است که با آن در روستاها آوازهای محلی اجرا می کرد و هم اکنون نیز اجرا می شود.

ساختمان قیچک
قیچک یک ساز زهی آرشه‌ای است که از چوب ، پوست و فلز ساخته شده است. بدنه اصلی قیچک از چوب یک تکه و معمولاً گردو ، توت یا چوب محکم دیگر ساخته شده است. کاسه طنینی ، حجیم است و دو فرورفتگی بزرگ در طرفین آن را به قسمتهای بزرگتر و کوچکتر تقسیم می کند. قسمت کوچکتر در پایین ساز قرار دارد و روی دهانه آن پوست کشیده می شود و خرک بر روی پوست قرار می گیرد. دهانه قسمت بزرگتر باز است و دسته ، تا بیش از نیمی از این قسمت ادامه دارد. پوست گوسفند یا گوزن معمولاً برای قیچک استفاده می شود. دسته قیچک از همان چوب بدنه ساخته شده است که به صورت یک تکه با بدنه تراشیده شده است (اگرچه ممکن است امروزه اینگونه نباشد). دسته این ساز کوتاه است و فاقد دستان بندی است. دسته از بالا به سرپنجه متصل می شود. دسته از چوبساخته شده ، توخالی بوده و شامل چهار گوشی است. تاج قیچک با انحنای رو به عقب در بالای سرپنجه قرار گرفته است. خرک ساخته شده از چوب و به ارتفاع 2 سانتی متر از سطح پوست است و سیم ها از شیارهای آن عبور می کنند و به سیم‌گیر فلزی در انتهای ساز بسته می شوند. لازم به ذکر است که امروزه از تاندون برای تسهیل و دقت در کوک کردن قیچک استفاده می شود.

قانون یکی از قدیمی ترین سازهای ایران است ، اما متأسفانه امروزه تعداد کمی از افراد با این ساز آشنا هستند.

ساز قانون به شکل ذوزنقه قائم الزاویه است و یک ساز زهی مضرابی (زخمه ای) است که برای ساختن آن از چوب ، پوست ، فلز ، استخوان و زه استفاده می شود. این قانون در انگلیسی (Kanoon) نامیده می شود ، این کلمه خود از زبان یونانی گرفته شده است. زیرا یونانیان سازی به نام قانون نیز داشتند که با ساز قانون امروزی متفاوت است.

ساز قانون که پس از سال ها فراموشی در دهه های اخیر مجددا متولد شده و افراد بیشتری از آن استفاده می کنند. برخی معتقدند که فارابی ساز قانون را کامل کرده و حتی برخی باور دارند که فارابی این ساز را ابداع کرده است. اما این فرضیه درست به نظر نمی رسد. در کتاب "کنز التحف" که توسط نویسنده ای ناشناخته در قرن هفتم هجری نوشته شده ، اطلاعات زیادی در مورد این ساز وجود دارد. در هر صورت ، ساز قانون در دوره عباسیان در ایران کاملاً رایج بود ، اما معلوم نیست که چه زمانی این ساز متروک و رها شده است.  قانون در کشورهای عربی و ترکیه زیاد استفاده می شود.

فارابی هزار سال پیش این ساز را در قالب 45 سیم اختراع کرده و در کتاب خود به نام "موسیقی کبیر" درباره آن توضیح داده است. صفی الدین نیز آن را "نزهه" نامید. این ساز در کتاب "کنزات التحف" نیز با نام "نزهه" مشاهده می شود.

منبع: آشنایی با ساز قانون | ساز ژوست